Written By
- Bùi Thư
- BBC News Tiếng Việt
17 tháng 2 2021, 12:22 +07
Các nhà báo tại Myanmar hiện đang phải đối mặt với sự đe dọa tính mạng đến từ quân đội, một hoàn cảnh gợi nhắc tới thời kỳ đen tối dưới chế độ quân sự trước đây.
Ye Naing Moe, người sáng lập Trường Báo chí Yangon, nói với BBC News Tiếng Việt hôm 16/2 rằng các nhà báo đang gặp nguy hiểm khi tường thuật về biểu tình chống đảo chính. Ông lo ngại sẽ sớm có máu đổ trên đường phố như đã từng chứng kiến trước đây trong lịch sử Myanmar.
Trong các cuộc biểu tình phản đối đảo chính diễn ra liên tiếp những ngày qua, năm nhà báo đã bị bắt giữ và đã được trả tự do sau đó.
‘Họ phá bỏ mọi luật lệ’
Báo chí Myanmar từ nhiều năm qua đã ở trong một hoàn cảnh đặc biệt, hầu như không giống bất kỳ nơi nào trên thế giới. Khác với Việt Nam, đất nước này vẫn có báo chí tư nhân dưới thời chính quyền quân sự. Tuy nhiên, chưa bao giờ các nhà báo được tự do làm đúng chức trách của mình, ngay cả khi Tổng thống Thein Sein bãi bỏ chế độ kiểm duyệt của chính phủ vào năm 2012, trong một bước đi được coi là chuyển tiếp sang chính quyền dân sự.
Sau khi đảng NLD của bà Aung San Suu Kyi giành thắng lợi trong cuộc tổng tuyển cử năm 2015 và một chính phủ dân chủ chớm hình thành, báo chí bắt đầu có một không gian rộng lớn hơn, dù vẫn còn nhiều hạn chế so với thời chính phủ quân sự của Than Shwe nắm quyền. Chúng ta bắt đầu thấy một vài ngôi sao sáng trong nền báo chí Myanmar, chẳng hạn tờ Frontier Myanmar với tiếng nói độc lập mạnh mẽ. Giờ đây, sau cuộc đảo chính quân sự vào đầu năm 2021, theo nhiều nhà báo, ác mộng xưa đã quay trở lại.
Myanmar: Internet bị cắt, xe thiết giáp trên đường phố
Đảo chính Myanmar: Người phụ nữ bị bắn giành giật sự sống
Nhiều nhà báo nói với BBC họ quan ngại cho an toàn của mình trong bối cảnh quân đội nắm quyền thông qua cuộc đảo chính. Họ dẫn ra các vụ bắt bớ ở Myitkyina và việc áp dụng dự luật an ninh mạng hà khắc của chính quyền nhằm vào việc kiểm duyệt nội dung trên truyền thông xã hội và bắt các công ty cung cấp thông tin người dùng khi có yêu cầu của nhà chức trách.
Một nhà báo đang làm việc cho tòa sạn địa phương ở Myanmar, xin giấu tên, chia sẻ với BBC:
“Hiện tại tình hình đang rất rối ren, các nhà báo đang sợ bản thân mình là đích ngắm của quân đội. Còn những người làm việc cho các hãng thông tấn nước ngoài thì được trang bị và tập huấn để đưa tin về biểu tình, đảo chính nhiều hơn các phóng viên địa phương. Hầu hết chúng tôi không có các dụng cụ như mũ bảo hiểm, kính chống hơi cay, băng đeo nhà báo”.
Nhà báo Bertil Lintner, người đang sống tại Thái Lan và là tác giả nhiều cuốn sách về Myanmar, nói với BBC News Tiếng Việt hôm 16/2 rằng các nhà báo ở Myanmar hiện không còn an toàn nữa.
“Không ai bị cảnh sát hoặc quân đội giam giữ mà an toàn được,” ông nói.
Một nhà báo giấu tên ở Myanmar nói với BBC hôm 16/2:
“Tình huống hiện rất khó khăn. Chúng tôi cảm thấy bầu không khí nặng nề, dự cảm rồi cảnh sát sẽ đến gõ cửa giống như cách họ làm đối với những người biểu tình: bố ráp vào ban đêm. Bây giờ người dân đang bảo vệ và cảnh báo nhau, thay phiên canh gác khi thấy cảnh sát đến, họ sẽ đập xoong chảo để báo hiệu. Tôi cũng từng sợ hãi, nhưng tôi thấy được an ủi khi sống trong cộng đồng những người hàng xóm láng giếng của mình”.
Sợ hãi và bất tuân trước các vụ bắt giữ ban đêm ở Myanmar
‘TQ sẽ ủng hộ bất kỳ chính phủ nào cầm quyền tại Myanmar’
Là người từng bị quân đội cáo buộc tội danh phỉ báng, nhà báo này nói thêm:
“Dù trước giờ chúng tôi không hoàn toàn có được tự do báo chí nhưng bây giờ, nhà báo lâm vào hiểm nguy hơn trước. Ít nhất dưới chính phủ của bà Aung San Suu Kyi, chúng tôi còn được luật pháp bảo vệ. Tôi được quyền mời luật sư và có Hội đồng báo chí đứng ra hòa giải và sau đó quân đội đã rút đơn kiện. Nhưng với chính quyền đảo chính hiện tại của quân đội, họ đã sẵn sàng lật đổ một chính phủ được dân cử thì luật pháp là gì. Họ tự cho mình quyền bắt bớ, khám xét và giam giữ trong hơn 24 giờ mà không cần xin lệnh của tòa án, vốn theo luật phải có lệnh của tòa”.
“Như vậy, họ có thể phá bỏ mọi luật lệ nên chúng tôi không còn cảm thấy được bảo vệ trước pháp luật. Chưa kể, chúng tôi đang ở thế tiến thoái lưỡng nan là Bộ Thông tin và Truyền thông yêu cầu các nhà báo không mô tả việc tiếp quản của quân đội là một cuộc đảo chính. Nhưng nếu làm theo, chúng tôi sẽ như một kẻ phản trắc đối với người dân, những người biểu tình”, ông nhận xét.
Nhà báo này cho rằng dự luật an ninh mạng cũng nhằm vào giới phóng viên và nhà hoạt động. Ông cho biết đã có 28 cơ quan báo chí ở Myanmar ra tuyên bố chung phản đối dự luật này.
“Ở những nơi như Myitkyina và thậm chí cả thành phố chính Yangon, quân đội tấn công thẳng vào các nhà báo khi họ đưa tin về các cuộc biểu tình, dù chúng tôi có đeo thẻ và băng tay nhà báo”, người này nói thêm.
Chưa bao giờ có tự do
Nền báo chí ở Myanmar, trên thực tế, ngay cả dưới thời của chính phủ dân cử NLD, cũng không hoàn toàn có tự do. Không ít nhà báo đã bị bắt giữ, bị đe dọa trong giai đoạn ngắn ngủi mà chính quyền dân cử điều hành đất nước.
Một sự thật trớ trêu là nhà tù Insein, nơi từng giam giữ bà Suu Kyi vì bà dám đấu tranh cho tự do dân chủ thời quân đội cầm quyền, cũng chính là nơi giam cầm các nhà báo Wa Lone và Kyaw Soe Oo của Reuters. Cả hai đều là những người truy tìm sự thật về việc thanh trừng người Rohingya của quân đội Tatmadaw. Họ bị kết án 7 năm với tội danh vi phạm đạo luật bí mật của nhà nước ngay dưới thời của bà Suu Kyi.
Trường hợp của hai nhà báo trên được xem là phép thử với tự do báo chí ở Myanmar. Người ta chỉ trích bà Suu Kyi – người đã được trao giải Nobel Hòa bình và là người đồng hành cùng báo chí trong những năm trời bà bị giam cầm tại nhà – đã quay lưng lại với họ và cáo buộc họ với tội danh vi phạm đạo luật bí mật nhà nước ngay cả trước khi phán quyết được tuyên.
Cả hai nhà báo đều đươc thả tự do vào tháng 5/2019. Nhưng trước đó, chính phủ của bà Aung San Suu Kyi đã để họ ngồi tù trong 18 tháng.
Hai nhà báo Reuters tại Myanmar bị tù 7 năm
Myanmar: Hai phóng viên Reuters được trả tự do
Nhà báo Bertil Lintner bình luận:
“Việc bắt giữ các nhà báo thực sự là thất bại của chính phủ bà Aung San Suu Kyi trong công cuộc củng cố nền dân chủ. Một khi ở vị trí mà quyền lực của chính phủ còn hạn chế, bà hóa ra là người khá độc đoán. Nhưng ngay cả như vậy, hầu hết mọi người đều xem bà ấy là ‘lá chắn’ duy nhất có thể bảo vệ họ khỏi sự tái thiết lập chế độ quân sự toàn trị. Nhưng dù thế nào thì bây giờ điều đó đã xảy ra.”
Nhà báo kiêm người tập huấn báo chí, Ye Naing Moe, nói với BBC:
“Chính phủ của bà Aung San Suu Kyi không phải là chính thể đấu tranh cho tự do báo chí. Ở mức độ nào đó, họ bào mòn quyền của báo chí độc lập trong nước nhưng tính ra thì họ hơn hẳn chính phủ USDP – do các cựu tướng lĩnh lãnh đạo – ở các khía cạnh như chống tham nhũng, ngân sách công và mọi người đều biết điều đó. Tôi hy vọng bây giờ các nhà lãnh đạo của NLD sẽ nhận ra vai trò của báo chí và xã hội dân sự trong nước quan trọng như thế nào.”
Dù không phải là một nền báo chí tự do, nhưng các nhà báo Myanmar vẫn nỗ lực duy trì sự độc lập của mình ở mức cao nhất có thể. Khác với báo chí Việt Nam vốn thường làm theo chỉ đạo của chính quyền, hàng loạt nhà báo và cơ quan báo chí Myanmar đã lên án cuộc đảo chính năm 2021 của quân đội, bày tỏ sự ủng hộ đối với cuộc bất tuân dân sự của người dân.
Đồng thời, ông Moe cũng lo ngại sẽ sớm thấy cảnh đổ máu trên đường phố như trong quá khứ: “Tôi nghĩ người dân sẽ không lùi bước cho đến khi yêu cầu của họ được đáp ứng. Và tôi không nghĩ quân đội sẽ nhượng bộ. Cộng đồng quốc tế nên làm gì đó trước khi có cảnh máu đổ. Chúng ta không nên phí hoài mạng sống của thế hệ trẻ lần nào nữa”.