Hàng tỷ mũi vắc xin CoronaVac và Sinopharm của Trung Quốc đã được tiêm rộng rãi trên toàn cầu, nhưng các nghiên cứu đã đặt câu hỏi về thời gian bảo vệ mà chúng cung cấp (khả năng miễn dịch suy yếu dần *)
Vắc-xin CoronaVac và Sinopharm của Trung Quốc chiếm gần một nửa trong số 7,3 tỷ liều vắc-xin COVID-19 được phân phối trên toàn cầu và có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc chống lại đại dịch, đặc biệt là ở các quốc gia ít giàu có hơn.
Nhưng khi liều lượng tăng lên, dữ liệu cũng vậy, với các nghiên cứu cho thấy khả năng miễn dịch từ hai liều vắc-xin suy giảm nhanh chóng và khả năng bảo vệ được cung cấp cho người lớn tuổi bị hạn chế. Tuần này, Tổ chức Y tế Thế giới đã công bố lời khuyên từ Nhóm Cố vấn Chiến lược gồm các Chuyên gia về Tiêm chủng (SAGE) rằng những người trên 60 tuổi nên tiêm liều thứ ba của cùng một loại vắc xin hoặc một loại vắc xin khác để đảm bảo được bảo vệ đầy đủ.
Vắc xin COVID của Trung Quốc đang phát triển trên toàn cầu – nhưng câu hỏi vẫn còn (về sự hiệu nghiệm lâu dài *)
Manoel Barral-Netto, nhà miễn dịch học tại Quỹ Oswaldo Cruz ở Salvador, Brazil, cho biết khuyến nghị này là “hợp lý và cần thiết”.
Một số quốc gia đã cung cấp liều thứ ba cho tất cả người lớn hoặc đang thử các phương pháp liên kết và kết hợp . Một số chuyên gia thậm chí còn đang đặt câu hỏi liệu các đòn tấn công của Trung Quốc – dựa trên virus đã vô hoạt (inactivated) – có nên tiếp tục được sử dụng khi có các lựa chọn khác hay không.
Nhưng nhiều người khác nói rằng vắc-xin vẫn đóng một vai trò quan trọng. “Đây không phải là những vắc xin dở. Gagandeep Kang, một nhà virus học tại Đại học Y khoa Christian ở Vellore, Ấn Độ, người tư vấn cho SAGE, cho biết chúng chỉ là những vắc-xin chưa được tối ưu hóa.
Vắc xin vô hoạt (inactivated)
CoronaVac, do công ty Sinovac có trụ sở tại Bắc Kinh sản xuất, là loại vắc xin COVID-19 được sử dụng rộng rãi nhất trên thế giới. Phía sau đóa là loại vắc-xin do công ty nhà nước Trung Quốc Sinopharm phát triển ở Bắc Kinh (xem ‘Cuộc chạy đua tiêm chủng’).
Vào giữa năm 2021, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã phê chuẩn thuốc tiêm ngừa để sử dụng khẩn cấp, trên cơ sở dữ liệu thử nghiệm lâm sàng hạn chế cho thấy rằng CoronaVac có hiệu nghiệm 51% và Sinopharm 79% trong việc ngăn ngừa các bệnh có triệu chứng. Con số này ngang bằng với hiệu quả 63% được báo cáo đối với loại vắc-xin vectơ vi-rút của Đại học Oxford – AstraZeneca tại thời điểm được WHO đưa vào danh sách, nhưng thấp hơn 90% và hiệu quả cao hơn của vắc-xin mRNA do Pfizer – BioNTech và Moderna phát triển. .
Cả hai loại vắc xin của Trung Quốc đều là vắc xin vô hoạt (inactivated), sử dụng vi rút SARS-CoV-2 đã bị tiêu diệt. Các nhà nghiên cứu cho biết loại vắc xin này dường như kém hiệu quả hơn vì nó kích hoạt phản ứng miễn dịch chống lại nhiều loại protein của virus. Ngược lại, mRNA và vắc-xin vectơ vi-rút nhắm mục tiêu phản ứng với protein đột biến, là thứ mà vi-rút sử dụng để xâm nhập vào tế bào người.
Jorge Kalil, một bác sĩ và nhà miễn dịch học tại Đại học Y khoa São Paulo, Brazil, giải thích: “Bạn không chọn mục tiêu là vắc xin vô hoạt, bạn chỉ cần ném vào đó tất cả các kháng nguyên khác nhau (không chỉ là vi khuẩn đã được làm vô hiệu *).
Khoảng 2,4 tỷ liều vắc-xin Trung Quốc đã được cung cấp tại Trung Quốc, nhưng gần 1 tỷ liều đã được chuyển đến 110 quốc gia khác (xem phần ‘Những người kiểm tra lớn nhất đối với vắc-xin của Trung Quốc’). Các báo cáo hồi đầu năm về COVID-19 tăng vọt ở một số quốc gia đã tiêm chủng cho nhiều người bằng các loại vắc xin này – chẳng hạn như Seychelles và Indonesia – đặt ra câu hỏi về biện pháp bảo vệ của chúng.
Nhiều nghiên cứu hiện đã được thực hiện ở các quốc gia bao gồm Brazil, Chile và Thái Lan, để tìm hiểu khả năng miễn dịch và bảo vệ đang suy yếu ở các nhóm khác nhau.
Phản ứng kháng thể thấp hơn
Một số nghiên cứu đã phát hiện ra rằng so với vắc xin được sản xuất bằng công nghệ khác, vắc xin vô hoạt của Trung Quốc ban đầu tạo ra mức kháng thể ‘trung hòa’ hoặc ngăn chặn vi rút thấp hơn – được coi là một đại diện bảo vệ – và mức độ này giảm nhanh chóng theo thời gian.
Một nghiên cứu trên 185 nhân viên y tế ở Thái Lan 1 , chưa được đánh giá bởi đồng môn, cho thấy 60% có mức kháng thể trung hòa cao một tháng sau khi tiêm liều thứ hai CoronaVac, so với 86% khi tiêm hai mũi vắc xin của Oxford – AstraZeneca.
Đồng tác giả Opass Putcharoen, một chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Trung tâm lâm sàng các bệnh truyền nhiễm mới nổi của Hội Hồng Thập Tự Thái Lan ở Bangkok, cho biết nhóm nghiên cứu cũng phát hiện ra ba tháng sau khi nhận mũi tiêm CoronaVac thứ hai, tỷ lệ lưu hành kháng thể giảm xuống chỉ còn 12%. (*)
Ben Cowling, nhà dịch tễ học tại Đại học Hồng Kông, cho biết “sự suy giảm của các kháng thể không nhất thiết giống như sự suy giảm của khả năng bảo vệ miễn dịch”. Ông nói rằng vắc-xin tạo ra các phản ứng miễn dịch phức tạp, bao gồm tế bào B và tế bào T, có thể tồn tại lâu hơn các kháng thể trung hòa.
Một nghiên cứu từ Hồng Kông 2 , chưa được đánh giá bởi đồng nghiệp, cho thấy rằng CoronaVac gây ra phản ứng kháng thể thấp hơn đáng kể so với mRNA của Pfizer – BioNTech vào một tháng sau hai liều, nhưng phản ứng của tế bào T là tương đương.
Việc WHO phê duyệt vắc xin CoronaVac COVID của Trung Quốc sẽ rất quan trọng để kiềm chế đại dịch
Một nghiên cứu không được đánh giá bi đồng nghiệp khác, của các nhân viên y tế ở Trung Quốc 3 , cũng cho thấy rằng các tế bào B và tế bào T đặc hiệu cho SARS-CoV-2 có thể được phát hiện sau 5 tháng sau khi tiêm hai liều vắc xin Sinopharm.
Cho đến nay, các nghiên cứu đánh giá khả năng bảo vệ theo thời gian còn hạn chế. Nhưng phân tích sơ bộ về chiến dịch tiêm chủng hàng loạt với CoronaVac ở Chile cho thấy sự suy giảm nhỏ nhưng đáng kể về hiệu quả chống lại bệnh với triệu chứng, mặc dù khả năng bảo vệ khỏi nhập viện vẫn cao, Eduardo Undurraga, nhà nghiên cứu sức khỏe cộng đồng tại Đại học Công giáo Giáo hoàng Chile ở Santiago cho biết .
Các vắc-xin được sản xuất bằng các công nghệ khác đã chứng kiến xu hướng tương tự làm suy giảm kháng thể và khả năng bảo vệ chống lại nhiễm trùng, nhưng bảo vệ mạnh mẽ hơn chống lại bệnh tật nghiêm trọng và tử vong. Nhưng các nhà nghiên cứu nói rằng vì vắc xin vô hoạt của Trung Quốc bắt đầu ở cơ sở kháng thể trung hòa thấp hơn, khả năng bảo vệ mà chúng cung cấp có thể giảm nhanh hơn so với những vắc xin có khởi đầu mạnh hơn.
Tiêm bồi (nhắc lại) hoặc không
Phản ứng miễn dịch kém hiệu quả hơn từ vắc-xin vô hoạt cũng có ý nghĩa đối với sự bảo vệ cho người lớn tuổi. Kang cho biết, hệ thống miễn dịch suy yếu theo tuổi tác và vắc-xin thường kém hiệu quả hơn ở người lớn tuổi, nhưng hiệu quả dường như rõ ràng hơn với vắc-xin vô hoạt.
Một phân tích lớn đối với khoảng một triệu người phải nhập viện với COVID-19 ở Brazil 4 cho thấy rằng CoronaVac cung cấp khả năng bảo vệ lên đến 60% chống lại bệnh nặng ở tuổi 79 – không xa so với mức bảo vệ 76% được cung cấp bởi Oxford – AstraZeneca vắc xin.
Nhưng bức tranh thay đổi đáng kể ở những người trên 80 tuổi, đồng tác giả Daniel Villela, một nhà dịch tễ học tại Quỹ Oswaldo Cruz tại Rio de Janeiro, Brazil cho biết, CoronaVac chỉ có 30% hiệu quả trong việc ngăn ngừa bệnh nặng và 45% hiệu quả chống lại tử vong, so với 67% và 85%, tương ứng đối với vaccin Oxford-AstraZeneca.
Nghiên cứu của Barral-Netto và các đồng nghiệp của ông 5 cho thấy CoronaVac chỉ ngăn ngừa được 33% trường hợp tử vong do COVID-19 ở những người từ 90 tuổi trở lên. Cả hai nghiên cứu đều chưa được xem xét lại, nhưng Villela nói rằng họ đã ảnh hưởng đến chính phủ Brazil để bắt đầu tiêm cho người già hơn 70 tuổi một mũi thứ ba của vắc-xin mRNA hoặc vectơ vi-rút vào tháng 8 – quyết định đó hiện đã được mở rộng cho những người trên 60 tuổi (*).
Ông Barral-Netto nói: “Tốt hơn hết là nhận được CoronaVac, nhưng bây giờ các loại vắc xin khác đang tràn vào Brazil“ (có lẽ không phải là khôn ngoan lắm nếu tiếp tục tiêm vắc xin cũ này cho mọi người )”, ông nói thêm rằng chính phủ Brazil sẽ ngừng mua CoronaVac.
Các quốc gia khác, bao gồm Chile, Abu Dhabi ở Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Trung Quốc, cũng đang tiêm mũi nhắc lại cho những người đã tiêm vắc xin CoronaVac hoặc Sinopharm.
Dữ liệu thử nghiệm lâm sàng từ Trung Quốc 6 , chưa được đánh giá bởi đồng nghiệp, cho thấy rằng liều thứ ba của CoronaVac làm tăng mức độ kháng thể trung hòa và sự gia tăng tương tự đã được quan sát thấy trong các nghiên cứu về liều thứ ba của vắc-xin Sinopharm.
Và vào đầu tháng này, chính phủ Chile đã báo cáo kết quả sơ bộ về hiệu quả của các mũi tiêm nhắc lại, dựa trên dữ liệu từ khoảng hai triệu người đã tiêm hai mũi CoronaVac và mũi thứ ba của vắc xin CoronaVac, Pfizer – BioNTech hoặc Oxford – AstraZeneca . Khả năng bảo vệ chống lại COVID-19 đã tăng từ 56% sau hai mũi tiêm lên 80% hoặc cao hơn sau khi tiêm mũi thứ ba của bất kỳ loại vắc xin nào, với khả năng bảo vệ khỏi nhập viện tăng từ 84% lên 87%.
Pha trộn và kết hợp
Một số nhà nghiên cứu cho biết một giải pháp thay thế cho lịch trình ba liều có thể là pha trộn và kết hợp chỉ với hai liều.
Sompong Vongpunsawad, một nhà virus học tại Đại học Chulalongkorn ở Bangkok, đã dẫn đầu một nhóm nghiên cứu xem xét mức độ kháng thể ở 54 người được tiêm một liều CoronaVac và một liều Oxford – AstraZeneca. Kết quả 7, chưa được đánh giá đồng nghiệp, cho thấy phản ứng miễn dịch tương tự với hai liều AstraZeneca và cao hơn hai liều CoronaVac.
Vongpunsawad nói rằng phát hiện này rất hữu ích ở những nơi thiếu hụt liều lượng của một số loại vắc xin. “Nó giống như trò chơi lô tô – chúng tôi thực sự có thể giải quyết cuộc khủng hoảng hạn chế vắc xin,” ông nói. Kết quả đã thúc đẩy chính phủ Thái Lan khuyến nghị lịch trình pha trộn và kết hợp, ông nói.
Vắc xin COVID pha trộn và kết hợp: trường hợp này đang tăng lên, nhưng câu hỏi vẫn còn
Một thử nghiệm ở Trung Quốc cũng cho thấy rằng việc sử dụng vắc-xin adenovirus-vector do công ty CanSino Biologics có trụ sở tại Thiên Tân sản xuất, cùng với một hoặc hai liều CoronaVac, đã gây ra mức độ kháng thể trung hòa cao hơn, so với chỉ hai liều CoronaVac 8 .
Hiện vẫn chưa rõ sự bảo vệ đó sẽ kéo dài trong bao lâu và mức độ kháng thể này chuyển thành khả năng bảo vệ thực sự như thế nào, nhưng các nhà nghiên cứu cho biết sự pha trộn như vậy là có ích.
Kang nói: “Đối với tất cả các loại vắc-xin, đó là một tình huống đang phát triển. “Vắc xin vô hoạt là một phần lớn trong danh mục đầu tư của chúng tôi. Vì vậy, chúng tôi thực sự cần tìm ra cách sử dụng chúng”.
Theo The Nature 598 , 398-399 (2021)
doi: https://doi.org/10.1038/d41586-021-02796-w
(*) Tiêu đề và bình luận là của chúng tôi. Bs Hoi Van Do chuyện dịch và giải thích thêm, cho thấy lý do tại sao Trung Quốc vẫn đang loay hoay chống dịch trong lúc thế giới không còn lo ngại về loại dịch bệnh này, lý do chính là thuốc ngừa của TQ kém hiệu quả do cách bào chế (dùng Inactivated Virus, virus vô hoạt, hay vô hiệu hóa thay vì dùng mRNA như ở Tây Phương).
