08/5/2021
Nguồn hình ảnh, Bettmann/Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Các lãnh đạo cấp cao của chính quyền ở miền Bắc Việt trong thời kỳ chiến tranh, ông Lê Duẩn, Bí thư Thứ nhất đảng Lao động Việt Nam và Thủ tướng chính phủ Phạm Văn Đồng
Đã có một lối nhìn ‘rập khuôn’ trong cách ‘làm sử học’ ở Việt Nam mà để khắc phục sẽ cần đến những nhà sử học ‘đàng hoàng’ với những thái độ, cách làm khác biệt và đổi mới, một nhà sử học từ Mỹ nói với BBC News Tiếng Việt hôm thứ Năm.
Bàn về tiếp cận lịch sử và phản ánh lịch sử hiện đại Việt Nam làm sao cho khách quan, vượt qua các thách thức lâu nay mà giới nghiên cứu sử học trong nước đang gặp phải, Giáo sư Ngô Vĩnh Long từ Khoa Lịch sử, Đại học Maine, Hoa Kỳ nói với một cuộc hội luận chuyên đề của BBC hôm 06/5/2021:
“Người viết lịch sử phải đàng hoàng, còn nếu không trong trường hợp Việt Nam, nếu không cố ý thì cũng đều là rập khuôn, tất nhiên họ chỉ viết theo chuyện kể, mà nhiều khi chuyện kể của một bên, hay của hai bên đi nữa, cũng chưa đủ.
“Phải đưa những cái khác vào đó thì mới thấy một sự kiện nào đó lúc đó xảy ra có ảnh hưởng như thế nào.
“Tôi đã có được mời làm việc với một số nghiên cứu ở Việt Nam kể cả về kinh tế lẫn về lịch sử, chẳng hạn tôi được ngồi cùng để bàn với các vị tướng và những người viết cuốn sách về kháng chiến ở Nam Bộ.
“Tôi thấy rằng lối nhìn rất rập khuôn từ trên xuống dưới, mà nếu như vậy chúng ta không thể thấy lịch sử được, để viết lại làm sao cho nó gần đúng sự thật hơn.”
‘Làm sử Việt Nam khách quan là điều lý tưởng’
Nguồn hình ảnh, Getty Images – Chụp lại hình ảnh,
Bà Phan Thị Kim Phúc đứng trước bức ảnh biểu tượng Chiến tranh Việt Nam, trong đó bà, khi đó là bé gái đang khóc và bỏ chạy trong một vụ tấn công bằng bom napalm gần Trảng Bàng năm 1972
Từ Hà Nội, nhà nghiên cứu Lê Văn Sinh, nguyên giảng viên Khoa sử, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG Hà Nội) đưa ra bình luận với BBC:
“Theo tôi, việc phản ánh lịch sử Việt Nam khách quan là điều lý tưởng của những người làm nghề viết lịch sử, nhưng không phải vào thời đại nào, thời điểm nào, vào thể chế chính trị nào, nhà viết sử cũng có thể viết lịch sử một cách khách quan.
“Có nhiều lý do khiến cho khát vọng, ước mơ tái dựng, khắc họa lại câu chuyện đã từng một lần xảy ra trong quá khứ một cách khách quan chưa thể đạt được.
“Lý do thứ nhất là tự bản thân các nhà nghiên cứu lịch sử dù có cố đứng ra ngoài sự kiện để mô tả, thì họ cũng không tránh khỏi sự thiếu khách quan, bởi vì nhà nghiên cứu lịch sử thể nào cũng đứng trong một nhóm xã hội hoặc một nhóm chính trị nào đó.
“Và do đó, khi họ phản ánh lại câu chuyện của quá khứ, họ sẽ bị hệ giá trị, quan điểm của tầng lớp nhóm của họ thuộc về, phản ánh, gây tác động; Thứ hai trong quá trình sưu tập tài liệu, đây là một khó khăn họ phải trải qua mà trong điều kiện ở Việt Nam thì không phải nhà sử học nào cũng có thể vượt qua được – những khó khăn về việc tìm kiếm tài liệu.
“Chúng ta biết rằng có những sự kiện xảy ra đã lâu, nhiều tài liệu lưu trữ ba chục năm đã được bạch hóa, nhưng có phải tài liệu nào cũng được bạch hóa đâu, ngay những tài liệu ở cuộc kháng chiến chống Pháp hàng nhiều chục năm qua rồi, nhưng vẫn chưa được bạch hóa hoàn toàn.
Bà Đặng Thị Thiệp, vợ của chủ nhân ngôi nhà cũ, nơi có một boong-ke thời chiến tranh Việt Nam được xây dựng dưới lòng đất bên chiếc xe hơi cổ của Pháp tại quán cà phê Đỗ Phủ, Sài Gòn, địa điểm được sử dụng trong cuộc Tổng tấn công Tết Mậu Thân 1968, nay là di tích lịch sử
“Rồi tài liệu liên quan đến các cơ quan lãnh đạo của đảng Cộng sản Việt Nam, của quân đội, rồi của chính phủ, không phải tài liệu nào cũng có thể tiếp cận, đó là một trong những khó khăn không phải nhà sử học nào cũng khắc phục được.
“Và như các vị khách mời tại cuộc hội luận này cũng đã nói, ở bất kỳ xã hội nào, cuộc chiến nào, phái chiến thắng, chính quyền, chính phủ của phái chiến thắng đều sẽ gây ảnh hưởng đến cách viết lịch sử của nhà sử học. Vì thế các nhà sử học Việt Nam có muốn viết khách quan thì cũng rất khó, theo tôi.”
Nếu người Việt Nam không viết sử khách quan, ai sẽ viết?
Từ London, Tiến sỹ Lê Mạnh Hùng, nhà nghiên cứu lịch sử là tác giả của bộ biên khảo “Nhìn lại sử Việt” nêu quan điểm với BBC:
“Nếu người Việt Nam mà không viết lịch sử Việt Nam một cách khách quan, thì người ngoại quốc họ sẽ viết.
Nguồn hình ảnh, Bettmann
Chụp lại hình ảnh,
Hai trẻ em Việt Nam ngồi trong lan can ở Huế hôm 14 tháng 4 năm 1968, mười tuần sau cuộc tập kích Tết Mậu Thân do miền Bắc chỉ đạo tiến hành
“Cho đến bây giờ đã có khá nhiều sách về lịch sử Việt Nam do các tác giả, các sử gia ngoại quốc viết. Có thể là họ viết với một điều kiện mà họ nghĩ là khách quan, nhưng đây là viết sử Việt Nam từ góc nhìn của người nước ngoài…
“Còn nếu chúng ta không viết, thì thế giới, ngay cả người Việt Nam sẽ lấy quan điểm của họ để nhìn vào lịch sử Việt Nam, chuyện đó là chuyện dĩ nhiên.
“Còn về những khó khăn, như ông Lê Văn Sinh đã nói, có tất cả và rất nhiều những khó khăn… nhưng nghiên cứu lịch sử Việt Nam có may mắn là có rất nhiều nguồn, chúng ta có thể nhìn vào văn khố của Pháp, của Mỹ, của Anh, của Nhật, hay là của tất cả các nước có liên hệ, chẳng hạn như là Trung Quốc.
“Những văn khố đó bổ túc một phần cho sự thiếu sót của các tài liệu Việt Nam mà ông Lê Văn Sinh vừa nói. Tức là những tài liệu mà đáng lẽ phải được bạch hóa nhưng người ta vẫn còn giữ hay chỉ bạch hóa một phần những gì có lợi cho người ta.
“Thế nhưng tôi nghĩ rằng trong thời gian càng về sau những tài liệu đó sẽ càng ngày càng xuất hiện ra nhiều và tôi hy vọng rằng không chỉ hiện nay, nhưng trong vòng 10 hay 20 năm nữa, chúng ta sẽ có một cái nhìn có thể khách quan nhiều hơn nữa về lịch sử Việt Nam hiện đại.”
Làm gì để khỏa lấp khó khăn tìm kiếm tư liệu?
Chia sẻ thêm góc nhìn của mình từ Đại học Maine, Giáo sư Ngô Vĩnh Long nói:
“Tôi đồng ý với ý kiến của hai ông Lê Mạnh Hùng và Lê Văn Sinh, tôi chỉ đặt vấn như thế này: nhiều tài liệu lịch sử lẽ dĩ nhiên như ông Lê Mạnh Hùng vừa nói là Việt Nam không bạch hóa, thì có thể dùng một số tài liệu của nước ngoài.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Thượng nghị sĩ Hoa Kỳ John McCain gặp gỡ ông Mai Văn Ơn, một cựu quân nhân Bắc Việt, tại Hà Nội hôm 13 /11/1996, ông Ơn là người đã vớt ông McCain khỏi một hồ nước tại Hà Nội, sau khi phi cơ phản lực do ông lái bị bắn rơi vào năm 1967, trong Chiến tranh Việt Nam
“Nhưng tài liệu ở nước ngoài rất là khiếm diện, nhất là về vấn đề của người Việt Nam, cho nên ở Việt Nam người làm sử trong trường hợp nếu tài liệu chưa được bạch hóa, thì chúng ta cũng nên dùng tài liệu của nước ngoài để qua đó đi phỏng vấn những người còn sống qua bao nhiêu năm của chiến tranh Việt Nam, để hỏi họ không phải như là một phóng viên, mà hỏi họ có chứng cứ đàng hoàng.
“Việc này tiếng Mỹ gọi là ‘oral history’, tức làm sao để cho họ có thể kể lại cho chúng ta biết một cách rõ ràng về các sự kiện khác nhau. Như tôi nói lúc đầu, tôi có dịp làm việc với Ban nghiên cứu Lịch sử về kháng chiến miền Tây Nam Bộ mười năm, nhưng mà mười năm đó cũng rất khó khăn vì họ chỉ nói rập khuôn thôi, trả lời họ cũng trả lời rập khuôn.
“Cho nên phải có một thời gian rất lâu để nói chuyện với họ, để bàn cãi với họ, chứ không phải chỉ để phỏng vấn như một người phóng viên; thì vấn đề này người nước ngoài không thể làm được, giỏi cách mấy cũng không thể làm được bởi vì không có thời gian, do đó những việc này phải là người ở trong nước làm.”
