Thái Hóa Lộc
Tòa án Tối cao Mỹ đã lật ngược phán quyết mang tính bước ngoặt lịch sử trong vụ kiện Roe và Wade năm 1973, vốn công nhận quyền phá thai theo hiến pháp của phụ nữ và hợp pháp hóa trên toàn quốc chắc chắn gay tranh cãi dự dội ít nhất là từ nay đến ngày bầu cử đầu tháng 11, và còn có thể lâu dài hơn.
Trước khi đi sâu vào quyết định đảo ngược của chính Tòa án Tối Cao, chúng ta cần biết đến Tối Cao Pháp Viện là gì? Kể từ khi ra đời ngày 24/9/1789 dựa trên Điều III của Hiến pháp Hoa Kỳ, Tối cao Pháp viện đã ban hành nhiều quyết định định hình nên lịch sử nước Mỹ, từ các quyền dân sự, những vấn đề về bầu cử đến quyền hạn của doanh nghiệp và chính phủ. Được biết đến là cơ quan xét xử cao nhất, Tối cao Pháp viện có thẩm quyền chính thức trong việc giải thích các vấn đề liên quan hiến pháp và luật pháp liên bang để duy trì hoặc đảo ngược quyết định của tòa án cấp dưới. Đến nay, đã có hơn 112 vị thẩm phán (trong đó có 17 chánh thẩm) trong lịch sử Tối cao Pháp viện: 108 nam và 4 phụ nữ. Tổng thống Hoa Kỳ là người duy nhất có quyền hạn bổ nhiệm thẩm phán Tối cao Pháp viện bất cứ khi nào tòa mở cửa nhận thêm thành viên và mỗi đề cử đều phải được Thượng viện Mỹ thông qua.
Theo tin của John Burger trên tạp chí Aleteia, năm trong số chín thẩm phán bỏ phiếu để trả lại vấn đề phá thai cho diễn trình lập pháp của tiểu bang, nơi mà nó đã hiện hữu cho đến gần 50 năm trước. Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ đã bác bỏ cơ cấu pháp lý liên quan đến phá thai vốn là nguồn gốc của sự chia rẽ sâu sắc trong giới chính trị Mỹ trong gần nửa thế kỷ qua. Cả Roe lẫn Casey, trong ý kiến đa số do Thẩm phán Samuel A. Alito Jr. soạn thảo, đều bị tòa bác bỏ. “Chúng tôi cho rằng Roe và Casey phải bị đảo ngược. Hiến pháp không đề cập đến việc phá thai và không có quyền nào như vậy được bảo vệ một cách hoàn toàn bởi bất cứ điều khoản hiến pháp nào, kể cả điều khoản mà những người bảo vệ Roe và Casey hiện nay chủ yếu dựa vào – Điều khoản về Diễn trình Phải có của Tu chính án Thứ mười bốn.”.Trong một ý kiến đồng tình, Thẩm phán Clarence Thomas gọi Roe và Casey là “hai trong số các phán quyết về bản chất diễn trình phải có ‘nổi tiếng là không chính xác nhất’ của Tòa án này” phát sinh “sau hơn 63 triệu ca phá thai đã được thực hiện”. Tuy nhiên, Chánh án Roberts, trong một ý kiến riêng, nói rằng ông sẽ không đi xa bằng việc đảo ngược Roe và Casey.
Nhưng theo ý kiến đa số, tòa cho rằng “cuộc xét duyệt dựa trên cơ sở hợp lý” – nhằm xác định xem một luật có “liên quan hợp lý” đến lợi ích “hợp pháp” của chính phủ hay không – sẽ là tiêu chuẩn để đánh giá các quy định về phá thai của tiểu bang khi chúng chịu các thách thức hiến định. “Một luật quy định về phá thai, giống như các luật khác về sức khỏe và phúc lợi, có quyền giả định mạnh về tính hiệu lực. Nó phải được duy trì nếu có cơ sở hợp lý mà cơ quan lập pháp có thể nghĩ rằng nó sẽ phục vụ lợi ích hợp pháp của nhà nước.”. Những lợi ích đó bao gồm việc “tôn trọng và bảo tồn cuộc sống trước khi sinh ở tất cả các giai đoạn phát triển; bảo vệ sức khỏe và an toàn của bà mẹ; loại bỏ các thủ tục y tế đặc biệt khủng khiếp hoặc man rợ; duy trì sự liêm chính của nghề y; giảm nhẹ cơn đau của thai nhi; và ngăn ngừa sự phân biệt đối xử vì lý do chủng tộc, giới tính hoặc khuyết tật.”. Phán quyết ngày 24 tháng 6, một phán quyết được mong đợi nhất từ Tối cao Pháp viện trong nhiều năm, theo sau các tranh luận miệng ngày 1 tháng 12 và một năm hoạt động đầy ấn tượng ở cấp tiểu bang. Nhiều tiểu bang, dường như được khuyến khích bởi đa số bảo thủ ở tòa án sau khi Tổng thống Donald Trump bổ nhiệm ba thẩm phán mới, đã thông qua luật phá thai rõ ràng không vượt qua quy định hợp hiến với các tiền lệ Roe và Casey. Tòa án cấp cao cũng vào cuộc để cố gắng giải quyết tranh chấp về việc hạn chế phá thai của Texas, giống như các tiểu bang khác, cấm hủy thai khi phát hiện được nhịp tim của thai nhi (khi thai nhi được khoảng sáu tuần), nhưng cũng bao gồm một điều khoản cho phép công dân bình thường khởi kiện bác sĩ đã thực hiện phá thai. Đa số ý kiến, trong đó Roberts, Thomas, Amy Coney Barrett, Brett M. Kavanaugh, và Neil M. Gorsuch đồng tình – hơi khác so với bản thảo mà Alito đã phổ biến giữa các đồng nghiệp của ông vào đầu tháng Hai và bị rò rỉ cho báo chí vào đầu tháng Năm. Nhiều nhà quan sát suy đoán rằng kẻ rò rỉ hy vọng bằng cách nào đó việc này có thể gây ra sự tức giận đến mức một số thẩm phán bảo thủ có thể thay đổi ý định về việc lật ngược Roe.
Theo Reuters, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã chỉ trích phán quyết của Tòa án Tối cao hôm 24-6, nói rằng sức khỏe và tính mạng của phụ nữ Mỹ hiện đang bị đe dọa.
“Đó là một ngày đáng buồn cho tòa án và cho đất nước. Tòa án đã làm điều mà họ chưa từng làm trước đây, tước bỏ quyền lợi thiết yếu đối với rất nhiều người dân Mỹ – vốn đã được công nhận từ rất lâu” – ông Biden phát biểu. Chủ nhân Tòa Bạch Ốc kêu gọi Quốc hội thông qua luật bảo vệ quyền phá thai, một đề xuất được cho là khó khả thi do sự chia rẽ đảng phái. – bà Nancy Pelosi – đã lên án quyết định này, nói rằng “Tòa án Tối cao do đảng Cộng hòa kiểm soát” đã đạt được “mục tiêu đen tối và cực đoan là tước bỏ quyền của phụ nữ trong việc đưa ra các quyết định về sức khỏe sinh sản”. Ngược lại đối với cựu TT Trump khi được Fox News hỏi, liệu ông có xứng đáng nhận công lao đối với quyết định của Tối Cao Pháp Viện vì ông đã đề cử 3 vị Thầm phán và cả ba đều thuận với quyết định này. Nhà cựu lãnh đạo Mỹ nói rằng “Chúa quyết định”. Luật sư Jenna Ellis, một cố vấn cao cấp của cựu TT Trump thì cho rằng phán quyết lật ngược án lệ Roe kiện Wade là một ‘di sản’ của chính phủ TT Trump. Cô Ellis cho biết án lệ Roe kiện Wade, một phán quyết phản ánh “cốt lõi của vận động trong tư pháp”, không thể bị lật ngược nếu ông Trump không tạo điều kiện thuận lợi để phái bảo tồn truyền thống chiếm đa số các thành viên trong Tối cao Pháp viện. Cô Ellis lập luận rằng việc các tiểu bang và người dân Mỹ — chứ không phải là bất kỳ cơ quan liên bang hay tư pháp nào — quy định việc phá thai “căn bản là cách làm của Hoa Kỳ.”
“Việc để cho các tiểu bang quy định việc phá thai là hoàn toàn phù hợp với chủ nghĩa nguyên bản (áp dụng Hiến Pháp như các Nhà Sáng Lập đã hiểu nó) và với các nguyên tắc về phân lập và hạn chế quyền lực,” cô cho biết. “[Quốc hội] bị giới hạn về những gì mà theo đó họ có thể xây dựng luật, theo Điều I, Mục 8… Tu chính án thứ Chín và thứ Mười đi đôi với điều đó, quy định rằng tất cả các quyền lực nào không được trao cụ thể cho chính phủ liên bang đều được dành cho các tiểu bang hoặc người dân.”
