New York Times – Cù Tuấn, biên dịch
22/4/2023
Arseny Pogosyan, cựu quan chức năng lượng Nga, đến Sân bay Quốc tế John F. Kennedy từ Cairo, Ai Cập. Ảnh: NYT
Tóm tắt: Chuyên môn của các quan chức kinh tế tiếp tục làm việc trong chính phủ Nga đã giúp Tổng thống Vladimir Putin phần nào giữ được nền kinh tế Nga phát triển trước các biện pháp trừng phạt của phương Tây.
Ngay sau khi máy bay của Pogosyan cất cánh từ Matxcơva vào mùa thu năm ngoái, một quan chức năng lượng Nga vừa từ chức này đã cầm điện thoại của mình và gửi đi những cảm xúc mà anh đã kìm nén trong lòng kể từ cuộc xâm lược Ukraine.
“Tôi mệt mỏi với cảm giác sợ hãi thường trực đối với bản thân, cho những người thân yêu của tôi, cho tương lai của đất nước tôi và của chính tôi”, Arseny Pogosyan viết trên trang mạng xã hội của mình khi anh vội vã đi lưu vong. “Tôi phản đối cuộc chiến vô nhân đạo này”.
Bài viết trên của Pogosyan vào tháng 9 không nhận được nhiều sự chú ý, chỉ thu được 8 lượt thích và một bình luận ngắn gọn. Xét cho cùng, Pogosyan, 30 tuổi, nằm trong số hàng trăm nghìn thanh niên Nga chạy trốn khỏi đợt tổng động viên do Tổng thống Vladimir V. Putin công bố vài ngày trước đó để bổ sung lực lượng quân đội đã kiệt quệ của mình.
Nhưng đối với các đồng nghiệp của anh ấy trong Bộ năng lượng Nga, nơi Pogosyan làm việc với tư cách là một nhân viên báo chí, quyết định nghỉ việc của anh ấy là rất hiếm.
Kể từ khi chiến tranh bắt đầu, Nga đã mất đi rất nhiều nhân lực ngành công nghệ cũng như các chuyên gia khác, một tình trạng chảy máu chất xám mà các nhà phân tích cho rằng sẽ gây hại cho nền kinh tế của đất nước này trong nhiều thập kỷ. Ngược lại, nhiều nhân viên chính phủ đã ủng hộ việc lãnh đạo thời chiến của ông Putin. Hầu như tất cả các nhà kỹ trị cấp cao của Nga và phần lớn cấp dưới trực tiếp của họ — các quan chức định hướng nền kinh tế Nga — vẫn giữ nguyên chức vụ của họ hơn một năm sau cuộc xâm lược.
Trình độ chuyên môn của họ đã giúp ông Putin phần lớn giữ cho nền kinh tế phát triển khi đối mặt với các biện pháp trừng phạt ngày càng nghiêm trọng của phương Tây.
“Tôi không thể tưởng tượng được những người này có thể ủng hộ cuộc chiến này, nhưng họ cũng sẽ không công khai lên án nó”, ông Pogosyan nói trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 3 ở Ai Cập, nơi ông đã dành ba tháng để chờ cấp thị thực Hoa Kỳ trong một căn hộ cạnh Biển Đỏ. “Đa số sẽ im lặng. Mọi thứ ở Nga đều được xây dựng xung quanh nó”.
Lớn lên sau khi Liên Xô sụp đổ, ông Pogosyan đại diện cho một thế hệ quan chức mới thăng tiến trong các bộ và công ty nhà nước của Nga. Được ông Putin giao nhiệm vụ hiện đại hóa nền kinh tế quốc gia, họ đã xây dựng sự nghiệp của mình bằng cách thay thế tâm lý Bức màn sắt bằng các thông lệ phương Tây trong các cơ quan công quyền Nga.
Trong cuộc sống cá nhân, họ tìm hiểu văn hóa phương Tây, gắn bó với các đối tác phương Tây, đi nghỉ ở Châu Âu và Hoa Kỳ và thường học tập tại các nước này.
Chẳng hạn, cấp trên cũ của ông Pogosyan là thứ trưởng năng lượng Pavel Sorokin, người đã học ở London và làm việc tại Morgan Stanley. Ông Sorokin, 37 tuổi, đã đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì liên minh của Nga với Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ, tổ chức đã giúp hỗ trợ doanh thu từ dầu mỏ của Điện Kremlin, theo ông Pogosyan, người đã viết các tuyên bố báo chí cho thứ trưởng cho đến khi ông rời khỏi Nga.
Một nhà kỹ trị Nga khác, cố vấn kinh tế trưởng của ông Putin, Maksim Oreshkin, 40 tuổi, làm việc tại ngân hàng Crédit Agricole của Pháp và thông thạo tiếng Anh. Ông đã nghĩ ra một hệ thống thanh toán cho phép Nga bán khí đốt cho châu Âu bằng đồng rúp, tránh được các biện pháp trừng phạt của phương Tây, Bloomberg News đưa tin vào năm ngoái, trích dẫn các nguồn giấu tên.
Và Aleksei Sazanov, 40 tuổi, thứ trưởng tài chính Nga từng học ở Oxford, đang nỗ lực tối đa hóa nguồn thu thuế của Nga từ hoạt động xuất khẩu dầu khí bị ảnh hưởng bởi lệnh trừng phạt.
Ông Sorokin và các văn phòng báo chí của ông Oreshkin và ông Sazanov đã không trả lời ngay lập tức các yêu cầu bình luận về các sáng kiến trên sau cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine.
Aleksandra Propokenko, cựu cố vấn chính sách tiền tệ tại Ngân hàng Trung ương Nga, người đã từ chức và rời khỏi đất nước ngay sau khi chiến tranh bắt đầu, cho biết các nhà kỹ trị tầm trung đã chọn ở lại Nga trong hầu hết các trường hợp không phải đối mặt với các mối đe dọa hoặc sự ép buộc rõ ràng của chính phủ. Thay vào đó, bà nói, họ bị thúc đẩy bởi sự kết hợp của các cơ hội nghề nghiệp, lợi ích vật chất và sức ỳ cá nhân.
Bà Prokopenko cho biết trong một cuộc phỏng vấn ở Berlin rằng những lời kêu gọi tự chủ về kinh tế của ông Putin đã đề cao các kỹ năng chuyên môn của các nhà kỹ trị. “Họ đang trở nên nổi bật hơn trước Putin và họ cảm thấy được trao quyền”.
Bà và các nhà phân tích khác, cũng như những người Nga bất đồng chính kiến lưu vong, viện dẫn một số lý do khiến hầu hết các nhà kỹ trị vẫn tiếp tục công việc của họ. Một số ủng hộ ông Putin và chấp nhận lời biện minh của ông về cuộc chiến cấp bách ở Ukraine. Những người nghi ngờ có xu hướng nhấn mạnh giá trị công việc của họ đối với những người dân Nga bình thường, những người đang phải gánh chịu hậu quả kinh tế của chiến tranh.
Một số nhà kỹ trị đã tìm thấy sự thoải mái trong các chi tiết vụn vặt của chính sách cho phép họ bỏ qua bức tranh toàn cảnh. Vẫn còn những người khác ở lại vì các cam kết gia đình, sợ mất lối sống đặc quyền đặc lợi ở Matxcơva hoặc triển vọng không chắc chắn mà những người Nga lưu vong ở phương Tây phải đối mặt.
“Bạn có thể đồng thời hiểu rằng một thảm họa đang diễn ra, và hãy ở lại trong hệ thống và nhìn thấy cơ hội cho chính mình”, nhà báo người Nga lưu vong Farida Rustamova cho biết trong một podcast vào tháng trước.
Cho đến năm ngoái, Nick Korzhenevsky, 37 tuổi, điều hành một công ty con về dữ liệu kinh tế tại ngân hàng quốc doanh lớn nhất đất nước có tên SberIndex, điều phối một nhóm làm việc gồm 14 người. Anh cho biết mình có quyền tự chủ nghề nghiệp, được cấp trên tôn trọng và có mức lương cao.
Korzhenevsky nói rằng anh quyết định từ chức sau khi Nga bắt đầu cuộc xâm lược vì anh ấy tin rằng thông tin kinh tế mà anh ấy thu thập được có thể được chính phủ Nga sử dụng để khởi xướng chiến tranh. Anh chuyển đến Warsaw vào mùa thu năm ngoái.
“Tôi thấy trách nhiệm cá nhân trong đó”, ông Korzhenevsky nói trong một cuộc phỏng vấn. “Niềm tin rằng một người làm việc vì lợi ích của người dân chứ không phải vì chiến tranh, là một tuyên truyền rất nguy hiểm mang lại sức mạnh cho hệ thống”.
Tuy nhiên, ngay cả những người quyết định rời đi cũng khó có thể cắt đứt các mối quan hệ, bà Prokopenko nói. Và những khó khăn này tăng dần theo thâm niên.
Bà cho biết các nhân viên tình báo Nga, những người có truyền thống gắn bó với tất cả các bộ và các công ty lớn của nhà nước, theo dõi chặt chẽ các động thái thay đổi của nhân sự; họ cũng là người có tiếng nói cuối cùng đối với tất cả các đơn xin từ chức được đệ trình ở cấp quản lý. Kể từ khi chiến tranh bắt đầu, những người giám sát này đã làm việc để thuyết phục các nhà quản lý đang cân nhắc từ chức tiếp tục giữ chức vụ, và thậm chí buộc một số người phải giao nộp hộ chiếu, bà Prokopenko kể lại một cuộc trò chuyện với các quan chức.
Bà nói thêm: Bằng cách kéo dài quy trình thôi việc, chính phủ có thể khai thác sự gắn bó với nghi thức của người lao động, cũng như nỗi sợ làm tổn hại danh tiếng của họ trước các đồng nghiệp.
“Đứng dậy và đi là điều hoàn toàn không tưởng đối với những người này”, bà nói.
Hành trình lưu vong đầy phức tạp của Pogosyan minh họa mối tương tác phức tạp này giữa lợi ích cá nhân và tình trạng khó khăn về đạo đức. Anh vẫn giữ chức vụ của mình trong nhiều tháng sau khi bắt đầu cuộc xâm lược, mô tả mong muốn chờ đợi qua một thời kỳ bất ổn dữ dội dần dần biến thành quán tính và sau đó là sự chấp nhận hoàn cảnh mới như thế nào.
Mức lương hàng tháng Pogosyan mang về nhà, tương đương khoảng 4.000 đô la, cho phép anh có một cuộc sống thoải mái ở Matxcơva. “Tương lai của tôi đã được đảm bảo”, anh nói.
Pogosyan nói, vai trò trước đây của anh tập trung vào việc thúc đẩy hình ảnh của Nga như một nhà cung cấp năng lượng toàn cầu đáng tin cậy, nhưng khi chiến tranh nổ ra, nó chủ yếu chuyển sang việc quản lý dư luận trong nước.
Cụ thể, Pogosyan được hướng dẫn giảm nhẹ những tin tức tiêu cực, chẳng hạn như việc chi phí năng lượng tăng cao, đối với người tiêu dùng Nga, anh nói.
Pogosyan nói: “Chính phủ đang làm mọi thứ có thể để đảm bảo rằng người dân ở Nga sẽ không nhận thấy bất kỳ thay đổi nào trong cuộc sống của họ sau chiến tranh”.
Pogosyan nói, các quan chức Điện Kremlin bắt đầu xem xét lại công việc của văn phòng báo chí, thúc giục đội ngũ của anh tham gia vào điều mà họ coi là cuộc chiến thông tin chống lại phương Tây. Vào mùa hè, Pogosyan và khoảng 150 nhân viên báo chí khác của chính phủ được cử đến một hội thảo kéo dài ba ngày, nơi người phụ trách chính sách đối nội đầy quyền lực của Điện Kremlin, Sergei Kiriyenko, kêu gọi họ trở thành “các đội SWAT” trong cuộc chiến giành trái tim và khối óc của người dân Nga.
Pogosyan cho biết việc chính trị hóa công việc của mình khiến anh không thoải mái, nhưng giống như những người khác trong nhóm, anh tiếp tục thực hiện nhiệm vụ của mình, tự thuyết phục bản thân rằng anh vẫn đứng ngoài guồng máy chiến tranh của đất nước.
Điều này đã thay đổi sau tuyên bố của ông Putin vào cuối tháng 9 rằng quân đội của ông sẽ gọi nhập ngũ 300.000 quân sau một loạt thất bại thảm hại ở Ukraine.
Hoảng sợ trước tin đồn rằng mình sẽ sớm được gọi nhập ngũ, Pogosyan nhanh chóng từ chức và đáp chuyến bay tới Armenia.
Trong các cuộc phỏng vấn, hai người biết Pogosyan đã xác nhận các chi tiết chung về việc anh từ chức và rời khỏi Nga.
Sau bài đăng trên mạng xã hội vào mùa thu năm ngoái lên án chiến tranh, người chủ cũ của Pogosyan đã cân nhắc việc nộp đơn khiếu nại hình sự chống lại anh, theo một người đã biết về yêu cầu khiếu nại. Và hai người bạn của Pogosyan đã nhận được những câu hỏi mơ hồ qua điện thoại về anh ta từ những người đàn ông tự xưng là cảnh sát. Không có vụ án hình sự nào chống lại ông Pogosyan được thông báo công khai cho đến nay.
Tại Armenia, ông Pogosyan đã liên hệ với đại sứ quán Hoa Kỳ và xin thị thực tị nạn đặc biệt. Cuối cùng, anh đã vượt qua biên giới đến nước láng giềng Georgia và sau đó bay đến Ai Cập. Pogosyan cho biết, mặc dù các du khách Nga ở Ai Cập rất nhiều, anh vẫn đi một mình để tránh gặp phải những người ủng hộ chính phủ.
Giờ đây, anh thuê một căn phòng ở Brooklyn và làm những công việc lặt vặt trong khi chờ nộp đơn xin tị nạn chính trị.
Pogosyan cho biết một số người đã cáo buộc anh đã công khai lên án chiến tranh Ukraine chỉ vì mong muốn được đối xử ưu đãi ở Mỹ. Và anh không phủ nhận rằng anh đã chỉ quyết định rời đi khi việc tổng động viên làm anh cảm thấy không an toàn.
Anh nói, điều quan trọng là tìm ra ý chí để dám từ bỏ, bất kể trong hoàn cảnh nào.
Anh nói: “Mục tiêu chính của tôi là góp phần chấm dứt cuộc xung đột này”.
