Sức khỏe và đời sống – BS Đỗ Văn Hội
(Những câu hỏi do phóng viên Trà Mi của Đài VOA đặt ra)
Câu hỏi 1: Dinh dưỡng là gì? Có bao nhiêu loại dinh dưỡng?
Đáp:
Dinh dưỡng (DD) – nutrition – là những phương cách tạo ra các loại thực phẩm và thức uống cần thiết và lành mạnh cho cơ thể,
DD tạo ra năng lượng (energy) để cơ thể có khả năng tiếp tục hoạt động và phát triển, phục hồi sức khỏe, tăng tính đề kháng và miễn nhiễm cao chống lại các loại tấn công từ ngoài hoặc trong cơ thế, giống như một cỗ xe cần phải có xăng nhớt thì mới vận hành được, mà xăng nhớt phải thuộc loại tốt.
Dinh dưỡng gồm thực phẩm, nước uống và các chất cần thiết khác như sinh tố (vitamin), muối khoáng, chất xúc tác như men, chất chống oxy hóa…
Có 3 loại thực phẩm chính:
Chất bột (carbohydrate): còn được gọi là tinh bột (starch) hay đường (sugar, glucose) và chất xơ (fiber). Tinh bột có trong ngũ cốc như gạo, bánh mì, khoai lang, bắp…
Đường có trong cây mía, trái cây… (dưới dạng glucose, lactose, fructose..)
Chất xơ có trong thực vật như rau, trái cây, hột (hạt) giúp nhuận trường, làm giảm cholesterol, giảm đường, tránh ung thư…
Chất đạm (protein): rất quan trọng, là thành phần cấu tạo chính của các tế bào cơ thể. Tế bào thường xuyên bị bị hủy hoại và được thay thế, đổi mới trong một tiến trình được gọi là chuyền hóa (metabolism)…
Đạm có trong thịt, cá, trứng, sữa, rau, đậu, hột.. Đạm rất cần thiết cho cơ thể, nhưng nếu quá nhiều đạm sẽ biến thành chất đường (glycogen) và mỡ, tích tụ trong cơ thể gây ra béo phì. Nếu thiếu chất đạm, cơ thể không đủ dinh dưỡng sinh ra èo uột, còi, hoặc dễ bị bệnh tật, thiếu sức đề kháng do giảm hệ miễn nhiễm.
Chất béo gồm mỡ, dầu (lipid) bao gồm các chất cholesterol và triglycerides trong máu.
Chất béo giúp hòa tan các sinh tố A, E, D, K. Mỡ động vật có trong thịt heo, thịt bò, thịt cừu; có ít hoặc rất ít trong thịt gà thịt vịt, cá. Dầu có trong thực vật, cá, hải sản, đậu, hột,
Có hai loại mỡ: Mỡ bão hòa (saturated) tạo cho thức ăn ngon, nhưng làm tăng chất cholestetol, triglycerides, sinh ra các bệnh về tim, mạch…
Mỡ không bão hòa (unsturared) có trong dầu cá, dầu thực vật, giúp làm giảm cholesterol. Omega 3 là mỡ không bão hòa có trong cá, rất tốt cho sức khỏe.
Nước: nước rất cần thiết, chiếm 70% trọng lượng của cơ thể. Nước uống gồm nước lạnh, nước lọc, nước mưa, nước suối, nước trái cây, nước hộp có gas (hơi), cà phê, rượu nho, bia, rượu mạnh…
Những dạng dinh dưỡng quan trọng khác:
– Sinh tố (Vitamin): tan trong mỡ gồm sinh tố A, D, E, K. Sinh tố tan trong nước như sinh tố B1, b2, b6, B12, C, Folic acid, Biotin…
– Muối khoáng (Minerals): Sodium (muối ăn), Calcium (vôi), Kalium. Magnesium, Zinc, Sắt, đồng…
– Chất chống oxy hóa (antioxidant) làm giảm tiến trình lão hóa, bớt bệnh tật, có nhiều trong trái cây chin có màu sậm như nho, dâu tây strawberry, blueberry, xoài, dưa hấu… và có trong dầu cá
CÂU HỎI 2: Thế nào là dinh dưỡng tốt?
Dinh dưỡng tốt gồm các loại thực phẩm và nước uống tốt, đủ nặng lượng (energy), tạo ra các chất căn bản cần thiết cho cơ thể. Dinh dưỡng tốt => sức khỏe tốt (xem bài: Thế nào là sống khỏe?)
Dinh dưỡng tốt bao gồm thực phẩm ít mỡ, ít tinh bột và ít đường, nhiều rau, nhiều trái cây. Về thịt nên ăn nhiều loại thịt gà, vịt, cá… ít thịt heo. Thịt bò nên ăn vừa phải.
Nước uống tốt có ít đường, ít caffein, có muối khoáng nhưng ít muối (mặn) vì muối mặn sinh ra huyết áp cao, gây ra bệnh thận, bệnh…
Rau, trái cây có nhiều sinh tố và chất chống oxy hóa.
Năng lượng (energy) là số lượng được tính bằng calori: tùy theo cơ thể, tuổi, giới tính, tình trạng sức khỏe và hoạt động…. người lớn trung bình 1500 – 3000 calo mỗi ngày.
Trẻ em cần: 1000-1500 calo – Phụ nữ: 1500-2500 calo – Nam giới: 2000-3000 calo
CÂU HỎI 3: Dinh dưỡng nào có hại cho sức khỏe?
Dinh dưỡng xấu gây hại cho sức khỏe. Dinh dưỡng xấu có nhiều mỡ như thịt heo, thịt bò, bơ, cheese, thường thấy nhiều trong thực phẩm ăn nhanh (fast food) có thể gây ra các bệnh kinh niên (mãn tính) như viêm khớp, gout, ung thư, béo phì, bệnh tim mạch…
DD có quá nhiều đường, nhiều chất ngọt gây ra bệnh tiểu đường (diabetes) rất nguy hiểm.
Nếu thiếu các chất căn bản, dinh dưỡng sẽ không cung cấp đủ nặng lượng cho cơ thể. Nếu quá dư sẽ gây ra các bệnh như béo phì, bệnh tim mạch, tuổi thọ kém…
Uống rượu thái quá. Nếu uống vừa phải, rượu vang (wine) điều độ có thể giúp tiêu hóa.
Những thức ăn quá mặn (có nhiều muối).
CÂU HỎI 4: Lời khuyên tổng quát về dinh dưỡng để bảo đảm có sức khỏe tốt
Những điểm tổng quát sau đây về dinh dưỡng giúp cho sức khỏe tốt.
- Nên có dinh dưỡng tốt và đủ năng lượng về thực phẩm và thức uống lành mạnh.
- Thể dục thể thao đều đặn
- Tránh hút thuốc, tránh uống rượu thái quá. Không uống quá nhiều caphe.
- Ngủ đủ giấc (người lớn 6-8 tiếng, trẻ em 8-10 tiếng).
- Khám sức khỏe định kỳ thường xuyên, nên chích ngừa các bệnh truyền nhiễm như cúm, viêm phổi, viêm gan… nhất là trẻ em và người cao niên.
- Giữ gìn vệ sinh cá nhân, tránh lây bệnh, nhất là trong lúc có dịch covi-19.
- Giữ tinh thần phóng khoáng, vui vể, hài hòa, giải trí lành mạnh, tránh lo âu, tránh gây ra phiền nhiễu cho mình và cho người khác…
NHỮNG CÂU HỎI THÔNG THƯỜNG KHÁC:
Mì ăn liền, lợi-hại, lời khuyên?
Lợi của mì ăn liền là thuận tiện, dễ mang theo, dễ chuẩn bị, chỉ cần nước nóng.
Nhưng mì ăn liền cũng có hại: thiếu dinh dưỡng, tùy thuộc vào cách sản xuất (hóa chất, tinh bột, bột ngọt…) và khi ăn thường xuyên.
Thức ăn nhanh, thức ăn đóng hộp, lợi-hại?
Thức ăn nhanh (fast food) có nhiều mỡ, nhiều đường, nhiều muối gây hại cho sức khỏe như mập phì, bệnh tim mạch, không đủ các loại sinh tố…
Thức ăn đóng hộp không tốt vì để lâu ngày, có chất bảo quản độc hại, nhiều muối, có chất kim loại độc hại của hộp đựng…, có thể gây ung thư và nhiều bệnh tật khác.
Lời khuyên về việc tránh thức ăn cháy khét?
Thức ăn cháy khét có chứa chất than do lửa đốt, quá nóng: không còn chất bổ dưỡng, chất than có thể gây ung thư…
Làm sao bảo vệ vi khuẩn tốt đường ruột (Probiotics)?
Trong ruột có những loại vi khuẩn tốt mang ích lợi cho cơ thể như: Lactobacillus, Bifidobacterium; Hoặc được cấu tạo từ các chất men (yeast). Chất men tốt nhất là: Saccharomyces boulardii.
Probiotics (men vi sinh) là tổng hợp các loại vi khuẩn hoặc men có lợi cho cơ thể giúp chống lại vi khuẩn độc hại. Hầu hết probiotics tốt đều có trong ruột, nhất là ruột già. Ngoài ra, probiotics còn có ít trong nhưng nơi mà cơ thể tiếp xúc với bên ngoài như: Ruột, miệng, âm đạo, đường tiểu, da, phổi…
Theo The Cleveland Clinic, tác dụng chính của probiotics, hay còn gọi là vi khuẩn tốt, là duy trì sự cân bằng lành mạnh trong cơ thể, giữ cho cơ thể ở trạng thái trung tính. Khi bị bệnh, vi khuẩn xấu sẽ xâm nhập vào cơ thể và tăng số lượng. Điều này khiến cơ thể mất thăng bằng. Vi khuẩn tốt có tác dụng chống lại vi khuẩn xấu và khôi phục sự cân bằng trong cơ thể, giúp cơ thể lành mạnh, nghĩa là không có bệnh.
Vi khuẩn tốt giúp bạn khỏe mạnh bằng cách hỗ trợ chức năng miễn dịch và kiểm soát sự viêm nhiễm. Một số loại vi khuẩn tốt cũng có thể có những lợi ích như:
- Giúp tiêu hóa thức ăn.
- Giữ vi khuẩn xấu không vượt quá tầm và gây bệnh cho bạn.
- Tạo ra sinh tố (vitamin).
- Hỗ trợ các tế bào đường ruột để ngăn chặn vi khuẩn xấu có thể đến từ thức ăn hoặc đồ uống, hoặc qua đường máu.
- Phân hủy và hấp thụ thuốc (dược phẩm).
Bình thường, hiện tượng này diễn ra tự nhiên trong cơ thể bất cứ lúc nào, không cần bổ sung probiotics. Ăn uống cân bằng, giàu chất xơ mỗi ngày giúp giữ cho số lượng vi khuẩn tốt ở mức thích hợp, cơ thể được thăng bằng.
Một số bệnh mà probiotics có thể trợ giúp như sau (tùy theo cá nhân) theo Cleveland Clinic:
- Tiêu chảy (tiêu chảy do dùng kháng sinh và do nhiễm trùng Clostridioides difficile (C. diff) ).
- Táo bón – Bệnh viêm ruột (IBD) – Hội chứng kích thích ruột (IBS) – Nhiễm trùng nấm men – Nhiễm trùng đường tiết niệu – Bệnh nướu răng – Không dung nạp chất lactose – Bệnh chàm (viêm da dị ứng) – Nhiễm trùng đường hô hấp trên (nhiễm trùng tai, cảm lạnh thông thường , viêm xoang ) – Nhiễm trùng huyết (đặc biệt ở trẻ sơ sinh).
Bs Đỗ Văn Hội
Cập nhật ngày 1 tháng 4, 2022
Tài liệu tham khảo: Cleveland Clinic – Webmd – Medscape
