14/11/2022
Trước 30/4/1975, không có thiếu hụt xăng dầu ở miền Nam, không ai lo nghĩ về làm sao để tranh giành nhau từng lít xăng. Khi chúng nó lên ngôi, những năm đầu “giải phóng”, cả nước tranh nhau từng lít xăng ở các trạm xăng “cục gạch”. 50 năm sau, ngay ở thủ đô, hàng hàng dân vẫn tranh nhau từng lít xăng. [1] Tại sao?
Bên dưới là sơ lược hai trường hợp so sánh giữa cái gọi là “kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa” của chúng nó và thị trường xăng ở Gia Nã Đại, nhất là so sánh giữa luồng thông tin và tính minh bạch trong cấu trúc của hai thị trường nầy, trong bối cảnh toàn cầu hiện nay.
Bối cảnh toàn cầu
Ba thách thức lớn nhất mà nền kinh tế toàn cầu phải đối mặt là: cuộc chiến kéo dài ở Ukraine, thắt chặt tiền tệ toàn cầu và kinh tế Trung Quốc đang suy thoái. [2]
Cuộc chiến ở Ukraine sẽ kéo dài ít nhất là đến cuối năm nay và các biện pháp trừng phạt Nga sẽ được duy trì trong 5 năm tới và hơn thế nữa. Tác động chính của nó đối với nền kinh tế toàn cầu có thể được cảm nhận thông qua việc Nga vũ khí hóa nguồn cung cấp năng lượng, giá hàng hóa cao hơn và sự gián đoạn chuỗi cung ứng.
Thời gian của tín dụng dễ dàng đã qua. Việc thắt chặt tiền tệ là khá mạnh mẽ, những biện pháp chưa từng thấy trong nhiều thập kỷ. Việc thắt chặt tiền tệ ở Mỹ làm hạ triển vọng tăng trưởng xuống 1,5% vào năm 2022 và chỉ 0,5% vào năm 2023. Điều này có tác động lan tỏa ở các nền kinh tế đang phát triển.
Suy thoái kinh tế toàn cầu đồng thời với sự suy thoái kinh tế gần đây của Trung Quốc là lực cản thứ ba đối với tăng trưởng toàn cầu, với các hiệu ứng lan rộng khắp khu vực Châu Á. Mức tăng trưởng có thể chỉ đạt 3,3% ở Trung Quốc vào năm 2022, do các chính sách không đồng nhất, khủng hoảng quyền lực, tai ương trong lĩnh vực bất động sản và nhu cầu toàn cầu chậm lại.
Với các nền kinh tế Âu Châu, Trung Quốc và Hoa Kỳ đều đang chậm lại rõ rệt, ước tính tăng trưởng GDP toàn cầu là 2,6% vào năm 2022 và chỉ 1,7% trong năm 2023.
Việt Nam
Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái vừa ký Công điện của Thủ tướng Chính phủ về việc quản lý, điều hành mặt hàng xăng dầu gửi các Bộ trưởng: Công Thương, Tài chính, TT-TT, KH-ĐT, Công an, Thống đốc NHNN và Chủ tịch UBND các tỉnh, thành. [3]
Công điện gửi bộ trưởng các bộ nêu rõ: Thời gian vừa qua, thị trường xăng dầu trong nước có hiện tượng một số doanh nghiệp kinh doanh bán lẻ xăng dầu đóng cửa, tạm ngừng kinh doanh hoặc bán với số lượng hạn chế. Theo báo nầy, chính phủ, thủ tướng đã có nhiều văn bản chỉ đạo quyết liệt, giao nhiệm vụ cụ thể cho các bộ, cơ quan liên quan để theo thẩm quyền và quy định hiện hành thực hiện tổng thể các giải pháp xử lý, tháo gỡ khó khăn và bảo đảm nguồn cung xăng dầu cho thị trường trong nước, bao gồm cả những giải pháp trước mắt và lâu dài.
Theo báo Tuổi Trẻ, việc nỗ lực áp giá xăng dầu theo mệnh lệnh hành chính, không tôn trọng quy luật thị trường, không chỉ không giải quyết dứt điểm tình cảnh thiếu xăng dầu cục bộ, mà còn đẩy người dân vào những bất ổn “hiếm thấy”, giữa đêm khuya phải xếp hàng chờ đổ xăng. [4]
Gia Nã Đại (Canada)
Ngành công nghiệp bán lẻ xăng ở nước nầy là phức tạp, một phần lớn do xăng là sản phẩm toàn cầu và phải chịu các quy định và thuế. [5]
Các chi phí cho dầu thô, lọc dầu, phân phối và tiếp thị, cũng như thuế đều ảnh hưởng đến giá giá xăng mà người mua phải trả. Các chi phí trung bình đóng góp bao nhiêu vào giá xăng: dầu thô (40%), thuế (35%), lọc dầu (17%) và tiếp thị và phân phối (9%).
Ngoài ra, chuỗi cung ứng xăng dầu có nhiều cấp độ và mỗi cấp độ ảnh hưởng đến giá cả vì mỗi bên liên quan thêm một lượng để trang trải chi phí và tạo ra lợi nhuận. Có bốn bên liên quan chính, mỗi bên có một vai trò cụ thể: 1) các công ty thăm dò và phát triển khai thác dầu thô từ lòng đất, 2) các nhà máy lọc dầu biến dầu thô thành các dạng có thể sử dụng được, như xăng hoặc dầu diesel, 3) các nhà tiếp thị và bán buôn thu thập xăng từ các nhà máy lọc dầu, lưu trữ và vận chuyển đến các nhà bán lẻ, 4) các nhà bán lẻ bán xăng cho người dùng.
Chuỗi cung ứng xăng dầu ở Canada
Thị trường thượng nguồn bao gồm các công ty thăm dò và phát triển dầu khí. Các doanh nghiệp này khai thác, chiết xuất và sản xuất dầu thô, khí đốt tự nhiên và chất lỏng khí tự nhiên.
Dầu thô là nguyên liệu đầu vào chính để sản xuất xăng và nhiên liệu diesel. Chất lượng của dầu thô có thể rất khác nhau giữa các mỏ dầu. Ví dụ, dầu thô có hàm lượng lưu huỳnh thấp nhẹ là dễ chế biến nhất, vì vậy nó thường được bán với giá cao hơn so với dầu thô có hàm lượng lưu huỳnh cao, bởi vì loại nầy tốn nhiều chi phí hơn để chiết xuất và xử lý.
Thị trường hạ nguồn bao gồm quá trình lọc dầu, cung cấp và phân phối và bán các sản phẩm dầu mỏ. Thị trường nầy thường có những mấu chốt như dưới đây.
Các nhà lọc dầu: Lọc dầu là quá trình sản xuất biến dầu thô thành xăng, nhiên liệu diesel, nhiên liệu sưởi ấm và các sản phẩm bán ra thị trường khác. Một số nhà máy lọc dầu chỉ có thể chế biến dầu thô nhẹ; một số có thể xử lý dầu thô nặng hơn, nhưng quá trình này tốn kém hơn. Khi nó đã được xử lý, các nhà máy lọc dầu vận chuyển xăng bằng tàu hoặc đường ống đến các bể chứa lớn được gọi là thiết bị đầu cuối.
Người bán sĩ: đưa xăng đến các trạm xăng hơn bằng xe tải hoặc toa tàu, hoặc đến những người mua lớn, chẳng hạn như các công ty hàng không, và sau đó đến các trạm xăng bán lẻ bằng xe bồn.
Người bán lẻ: Các nhà bán lẻ bán gas tại các trạm xăng nhỏ có máy bơm.
Các bộ phận khác nhau của chuỗi cung ứng ảnh hưởng như thế nào đến giá cả?
Dưới đây là giải thích những gì các bên liên quan phải trả để có được sản phẩm của họ và các yếu tố ảnh hưởng đến mức phí mà họ tính khi bán sản phẩm đó. Giống như tất cả các doanh nghiệp trong một chuỗi cung ứng, mỗi doanh nghiệp có thêm chi phí đánh dấu riêng của mình, điều này ảnh hưởng đến giá xăng cuối cùng tại các trạm bán lẻ.
Bên liên quan: Các công ty thăm dò và phát triển dầu khí
Họ phải trả những gì? – Chi phí khai thác dầu thô khỏi mặt đất
Họ tính phí gì? – Giá dầu thô
Những yếu tố nào ảnh hưởng đến giá tính phí (ngoài tỷ suất lợi nhuận)? – Cung và cầu toàn cầu đối với các loại dầu thô khác nhau
Bên liên quan: Nhà máy lọc dầu
Họ phải trả những gì? – Giá thô
Họ tính phí gì? – Giá kệ (Giá kệ là một thuật ngữ trong ngành để chỉ giá mà các nhà máy lọc dầu tính)
Những yếu tố nào ảnh hưởng đến giá tính phí (ngoài tỷ suất lợi nhuận)? – Giá dầu thô, chi phí tinh chế liên quan, các chi phí khác (tiền lương, phúc lợi, thiết bị, tiền thuê nhà, bảo hiểm, …)
Bên liên quan: Nhà tiếp thị và người bán sĩ
Họ phải trả những gì? – Giá kệ
Họ tính phí gì? – Giá bán sĩ
Những yếu tố nào ảnh hưởng đến giá tính phí (ngoài tỷ suất lợi nhuận)? – Giá kệ, các chi phí khác, khoảng cách giữa nhà máy lọc dầu và các trạm chứa xăng, khoảng cách giữa các trạm chứa xăng và nhà bán lẻ
Bên liên quan: Người bán lẻ
Họ phải trả những gì? – Giá bán sĩ
Họ tính phí gì? – Giá bán lẻ
Những yếu tố nào ảnh hưởng đến giá tính phí (ngoài tỷ suất lợi nhuận)? – Giá bán sĩ, các chi phí khác
Bên liên quan: Người tiêu thụ
Họ phải trả những gì? – Giá bán lẻ
Mô hình bán lẻ
Thị trường bán lẻ xăng dầu của Canada rất đa dạng về cơ cấu sở hữu và người bán. Trong một số trường hợp, các nhà máy lọc dầu bán xăng của họ thông qua các trạm xăng bán lẻ mang nhãn hiệu của riêng họ.
Trong các trường hợp khác, các công ty mua xăng từ các nhà máy lọc dầu và tiếp thị nó dưới nhãn hiệu riêng của họ hoặc nhãn hiệu của nhà máy lọc dầu. Những công ty này được biết đến như những nhà tiếp thị không lọc dầu. Một số công ty này là các cửa hàng tạp hóa lớn với các quầy bán xăng riêng biệt sử dụng xăng để thu hút khách hàng đến cửa hàng của họ, thường giảm giá xăng để làm như vậy. Các mối quan hệ phổ biến nhất giữa nhà tiếp thị và nhà bán lẻ thường là như bên dưới.
Loại trạm (và mô hình kinh doanh) – Nhà bán lẻ độc lập (nhà bán lẻ mua gas từ nhà tiếp thị)
Mức độ phổ biến của loại hình này ở Canada (2017) – 46%
Ai sở hữu trạm và định giá máy bơm? – Nhà bán lẻ
Loại trạm (và mô hình kinh doanh) – Trạm có nhà điều hành được ủy quyền (nhà bán lẻ nhận hoa hồng [xu mỗi lít] từ nhà tiếp thị đối với lượng xăng được bán)
Mức độ phổ biến của loại hình này ở Canada (2017) – 40%
Ai sở hữu trạm và định giá máy bơm? – Nhà tiếp thị
Loại trạm (và mô hình kinh doanh) – Nhà tiếp thị do nhà tiếp thị điều hành (nhà tiếp thị sở hữu và kiểm soát trạm)
Mức độ phổ biến của loại hình này ở Canada (2017) – 13%
Ai sở hữu trạm và định giá máy bơm? – Nhà tiếp thị
Loại trạm (và mô hình kinh doanh) – Cho thuê (nhà bán lẻ thuê cửa hàng và mua xăng từ nhà tiếp thị)
Mức độ phổ biến của loại hình này ở Canada (2017) – Khoảng 1%
Ai sở hữu trạm và định giá máy bơm? – Nhà tiếp thị sở hữu trạm NHƯNG nhà bán lẻ đặt giá bán lẻ
Cung và cầu
Giống như bất kỳ loại hàng hóa nào, xăng dầu chịu sự tác động của cung và cầu. Giá thường tăng khi nguồn cung toàn cầu giảm (ví dụ, khi các nhà máy lọc dầu đóng cửa để bảo trì hoặc chờ một cơn bão). Ngược lại, giá có xu hướng đi xuống khi nguồn cung cấp xăng tăng lên. Nhu cầu của người tiêu dùng cũng khiến giá xăng dao động. Ví dụ, giá thường tăng khi nhu cầu cao hơn (ví dụ, vào mùa hè, khi nhiều người lái xe đi xa) và giảm khi nhu cầu thấp hơn.
Thị trường khác biệt
Giá bán sĩ và bán lẻ có thể khác nhau tùy theo thị trường, tùy thuộc vào mức độ cạnh tranh. Nói chung, cạnh tranh nhiều hơn có nghĩa là giá thấp hơn. Tuy nhiên, có nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến giá xăng, chẳng hạn như chi phí vận chuyển. Nếu không biết tất cả các sự kiện, rất khó để biết liệu bạn có đang so sánh quả táo với quả táo khi xem xét giá xăng ở các khu vực địa lý khác nhau hay không.
Giá dầu thô
Tùy thuộc vào nhu cầu của họ, các nhà máy lọc dầu mua các loại dầu thô khác nhau, điều này ảnh hưởng đến giá cả. Ví dụ, nếu một nhà máy lọc dầu ở miền tây Canada đang sử dụng dầu thô có giá cao hơn một nhà máy lọc dầu ở miền đông Canada, thì nhà máy lọc dầu miền tây có thể sẽ tính phí nhiều hơn cho xăng của mình.
Công suất lọc dầu
Mỗi nhà máy lọc dầu đều có khả năng sản xuất sản phẩm của mình rất hạn chế. Khi nhu cầu gần đến giới hạn này, việc đấu thầu trên thị trường sẽ khiến giá kệ tăng lên, vì xăng trở nên khó mua hơn.
Thuế
Tại Canada, chính quyền các tỉnh áp dụng các loại thuế khác nhau đối với việc bán xăng. Những khác biệt này góp phần vào sự khác biệt về giá bán lẻ giữa các tỉnh.
Tỷ giá
Các nhà bán sĩ ở Canada cạnh tranh về nguồn cung với các đối tác ở Hoa Kỳ. Do đó, khi đồng đô la Canada có giá trị thấp hơn đô la Mỹ, các nhà bán sĩ ở Canada sẽ phải trả tương đối nhiều hơn cho xăng, khiến giá xăng ở Canada cao hơn ở Mỹ.
Chi phí phân phối
Thông thường, khoảng cách từ nhà máy lọc dầu hoặc bồn chứa dầu đến nhà bán lẻ càng lớn thì chi phí phân phối càng lớn.
Khối lượng đã bán
Các trạm xăng bán được nhiều hơn chẳng hạn như ở các thành phố, có chi phí vận hành mỗi lít thấp hơn so với các trạm xăng ở những vùng xa hơn. Những chi phí thấp hơn này có thể dẫn đến việc các trạm xăng có sản lượng lớn đưa ra mức giá thấp hơn.
Nguồn thu bổ sung
Các trạm xăng có cửa hàng tập hóa tiện lợi có thể sử dụng lợi nhuận từ việc bán tập hóa để trợ giá cho chi phí bán xăng, cho phép hạ giá ở máy bơm để thu hút người mua.
Bàn luận từ hai trường hợp so sánh
Ở Canada, tiền lương giờ tối thiểu là khoảng 15 đô Canada và sức mua xăng từ làm việc một giờ của người làm việc ở mức lương tối thiểu là khoảng 10 lít. Ở Việt Nam, tiền lương giờ tối thiểu là khoảng 19 ngàn [6], và sức mua tương đương là khoảng ¾ một lít xăng [7]. Dân mình nghĩ gì về “kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”? Phải chăng báo Tuổi Trẻ nên suy nghĩ về tính tối ưu của thể chế cai trị hiện nay?
Theo tôi, 50 năm qua là một chuổi dài những năm tháng lãng phí, trong khi các nước như Đài Loan và Hàn Quốc tiến triển còn ở nước ta, chúng nó ăn cắp từng xu của dân để tẩu tán tài sản ra nước ngoài, bao gồm cả những trường hợp người dân mình mua trạm xăng ở nhiều thành phố lớn ở Gia Nã Đại.
Công lý ở đâu?
Nguồn:
Số 1. https://vietnamthoibao.org/vntb-viet-nam-dang-dut-gay-logistics-xang-dau-hay-nhan-su/
Số 2. https://corporatenetwork.com/key-takeaways-from-our-south-east-asia-regional-strategic-forecast/
Số 5. https://www.competitionbureau.gc.ca/eic/site/cb-bc.nsf/eng/04502.html
Số 6. https://www.ecovis.com/global/vietnam-minimum-wage-updated-salary-policy/
Số 7. https://www.globalpetrolprices.com/gasoline_prices/
