Bảo Nguyên biên dịch
06/10/2023
” Bắc Kinh từ chối hợp tác với phương Tây thông qua Câu lạc bộ Paris của G20 để đàm phán lại các khoản cho vay gặp khó khăn. Không nghi ngờ gì nữa, giới lãnh đạo Trung Quốc muốn tránh phải thừa nhận một cách đáng xấu hổ rằng các khoản vay BRI có vấn đề.”
Cảng Cũ Trieste vào ngày 2/4/2019 tại Trieste, Ý. Thành phố lịch sử Trieste đang chuẩn bị cho BRI của Trung Quốc, trong đó Ý trở thành quốc gia G7 đầu tiên ký kết dự án cơ sở hạ tầng Vành đai và Con đường của Trung Quốc. (Ảnh: Marco Di Lauro/Getty Images)
Viễn cảnh rút lui của Ý và tình cảnh khó khăn vì ngập trong nợ của những nước tham gia đang làm lung lay ‘dự án của thế kỷ’ BRI. Khi dự án bị thu hẹp, giới ngân hàng và Bộ Tài chính Trung Quốc có lẽ sẽ cảm thấy nhẹ nhõm vì trút được gánh nặng, tuy nhiên nhà lãnh đạo Tập Cận Bình sẽ không thể vừa lòng.
Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của ông Tập Cận Bình đã gặp khó khăn ngay cả trước khi Ý bắt đầu nói về việc rút khỏi kế hoạch này. Giờ đây, việc mất Rome sẽ giáng một đòn đặc biệt nặng nề vào dự án đình đám một thời này. Trong khi đó, Toà Bạch Ốc của ông Biden và Ấn Độ đã công bố kế hoạch về hành lang thương mại với việc xây dựng các tuyến đường sắt và đường biển để kết nối châu Á với Trung Đông và châu Âu, hay nói cách khác là một giải pháp thay thế cho BRI của Trung Quốc.
Mục đích của Bắc Kinh trong việc sử dụng BRI như một phương tiện để mở rộng tầm ảnh hưởng kinh tế và ngoại giao toàn cầu của mình dường như vẫn chưa thể so sánh được với những tham vọng khiến ông Tập Cận Bình cách đây không lâu đã mô tả nó là “dự án của thế kỷ”.
Roma vẫn chưa đưa ra quyết định cuối cùng. Khi được hỏi tại cuộc họp G20 gần đây ở Ấn Độ, Thủ tướng Ý Giorgia Meloni đã nói với các hãng truyền thông rằng chính phủ của bà vẫn chưa đi đến quyết định cuối cùng. Ý có thời hạn đến tháng 12 khi mà những thỏa thuận được thống nhất khi Ý tham gia BRI vào năm 2019 sẽ tự động gia hạn vào năm tới trừ khi Rome đưa ra thông báo rút lui chính thức. Nếu Ý thực sự rút lui (một điều rất có khả năng xảy ra), BRI của Trung Quốc sẽ mất đi thành viên duy nhất thuộc G7.
Giới ngoại giao suy đoán rằng Washington đã gây áp lực buộc người Ý phải rút lui. Một số áp lực có thể đã được tạo ra. Rốt cuộc, Ý sẽ đảm nhận vai trò chủ tịch luân phiên của G7 vào năm tới. Nhưng nếu Washington gây áp lực thì cả Washington và Rome sẽ đều không thừa nhận. Tất cả những gì chính phủ Ý đã nói là tư cách thành viên BRI đã không mang lại lợi ích đầy đủ cho nền kinh tế của nước này, nhưng mặt khác, Ý quyết tâm duy trì quan hệ thương mại và ngoại giao thân thiện với Trung Quốc.
Tại các cuộc họp G20, bà Meloni và Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường cùng bày tỏ ý định “củng cố và làm sâu sắc thêm cuộc đối thoại giữa Rome và Bắc Kinh”. Tuy nhiên, theo suy nghĩ của Washington, việc có thể duy trì mối quan hệ tốt đẹp sau khi rút khỏi BRI có thể khuyến khích các nước khác cắt đứt liên kết của họ với dự án này.
Gánh nặng từ một thương vụ Mafia
Khả năng Ý rời đi không phải là rắc rối duy nhất mà BRI phải đối mặt. Nhiều thành viên khác nhận thấy dự án này là một gánh nặng. Ngay từ đầu, BRI luôn tạo cảm giác như một thương vụ Mafia. Bắc Kinh sẽ tiếp cận các quốc gia có nhu cầu ở châu Á, châu Phi, châu Mỹ Latinh, Trung Đông và vùng ngoại vi châu Âu và cung cấp các khoản vay cho các dự án cơ sở hạ tầng quan trọng – cảng, đường sắt, đập, đường bộ, v.v.
Các ngân hàng quốc doanh của Trung Quốc sẽ thu xếp nguồn tài chính, và các nhà thầu Trung Quốc sẽ thực hiện các dự án và quản lý chúng khi hoàn thành. Nếu nước chủ nhà không thể thanh toán nợ, các dự án sẽ thuộc quyền sở hữu của Trung Quốc. Dù bằng cách nào đi nữa, Bắc Kinh đã giành được ảnh hưởng và đòn bẩy đáng kể đối với các quốc gia quyết định tham gia BRI. Kể từ khi ông Tập lên nắm quyền vào năm 2012, Trung Quốc đã thực hiện các khoản vay như vậy với tổng giá trị hơn 1 nghìn tỷ USD ở khoảng 150 quốc gia, đưa Trung Quốc trở thành chủ nợ chính thức lớn nhất thế giới.
Công nhân làm việc tại công trường trong dự án Port City do Trung Quốc tài trợ ở Colombo, Sri Lanka, vào ngày 8/11/2019. (Ảnh: Ishara S. Kodikara/AFP qua Getty Images)
Theo thời gian, nhiều khách hàng của BRI đã nhận ra bản chất một chiều của những thỏa thuận này. Một vấn đề lớn là các dự án trong BRI được lựa chọn vì lý do chính trị và ngoại giao hơn là kinh tế. Nhiều dự án luôn đáng ngờ về mặt kinh tế và giờ đây rõ ràng là những dự án này không thể kiếm đủ tiền để hỗ trợ các khoản vay. Ví dụ, ở Sri Lanka, ngay cả trước khi đại dịch COVID-19 đóng cửa hoạt động thương mại, cảng do BRI xây dựng chưa bao giờ chứng kiến lưu lượng giao thông cần thiết để đáp ứng các điều khoản của khoản vay. Khoản vay đã trở thành những món nợ xấu. Những khoản vay ở các nước khác cũng vậy, ngay cả khi các ngân hàng quốc doanh Trung Quốc không đưa ra các tuyên bố liên quan.
Điều này xảy ra trên toàn bộ dự án BRI. Pakistan, một trong những nước tham gia BRI tích cực nhất, đã không thực hiện được các nghĩa vụ của mình đến mức phải nhờ tới Quỹ Tiền tệ Quốc tế để được cứu trợ. Các khoản cho vay ở châu Phi có vẻ đặc biệt có vấn đề. Các nhà kinh tế tại Ngân hàng Thế giới ước tính rằng khoảng 60% tổng số khoản vay BRI hiện liên quan đến các quốc gia đang gặp khó khăn về tài chính.
Trong một thời gian dài, Bắc Kinh từ chối thừa nhận các vấn đề tài chính. Giới quản lý ngân hàng Trung Quốc từ lâu đã cảnh báo Bắc Kinh về tính khả thi về mặt tài chính và kinh tế của các thỏa thuận BRI. Một số nhà quản lý ngân hàng lo ngại đến mức họ yêu cầu một số khoản vay phải được gắn với cụm từ “được chỉ định về mặt chính sách” để làm rõ rằng quyết định cho vay đến từ Bắc Kinh chứ không phải ban quản lý ngân hàng. Các quan chức gây áp lực buộc các ngân hàng phải tránh nhắc đến các khoản nợ xấu. Thay vào đó, các ngân hàng được khuyến khích giúp đỡ người đi vay bằng cách kéo dài thời hạn của các khoản vay, điều mà trong thuật ngữ ngân hàng được gọi một cách đầy tiêu cực là “gia hạn và giả vờ”.
Bắc Kinh từ chối hợp tác với phương Tây thông qua Câu lạc bộ Paris của G20 để đàm phán lại các khoản cho vay gặp khó khăn. Không nghi ngờ gì nữa, giới lãnh đạo Trung Quốc muốn tránh phải thừa nhận một cách đáng xấu hổ rằng các khoản vay BRI có vấn đề.
Giờ đây, khi các ngân hàng quốc doanh của Trung Quốc cũng đang phải đối mặt với tình trạng vỡ nợ lớn từ các nhà phát triển bất động sản trong nước, chẳng hạn như Evergrande, Bắc Kinh đã nhận ra rằng BRI có lẽ là một gánh nặng mà Trung Quốc không thể duy trì, cũng giống như đối với các quốc gia khách hàng. Trong quá khứ, khi nền kinh tế Trung Quốc đang phát triển nhanh chóng, Bắc Kinh có thể bù đắp cho những khoản vỡ nợ bằng chính nguồn lực của mình, nhưng giờ đây, điều đó không còn khả thi nữa.
Do đó, Bắc Kinh đã trở nên cởi mở hơn rất nhiều trong các cuộc đàm phán về tái cơ cấu nợ. Các cuộc đàm phán đã bắt đầu giữa Bắc Kinh và Chad, Ethiopia và Zambia. Thật vậy, chính quyền Trung Quốc đã tham gia cùng với các nhóm quốc tế, chẳng hạn như Câu lạc bộ Paris, để xây dựng cái gọi là “khuôn khổ chung” để xử lý các khoản vay quốc gia, dù có thuộc BRI hay không. Ông Tập cũng đã thay đổi cách hùng biện của mình. Hiện ông mô tả BRI là “ngày càng phức tạp” và cần sự hợp tác và kiểm soát rủi ro mạnh mẽ hơn.
Khả năng Ý rút lui trong tương lai không chỉ tạo ra cái nhìn xấu từ công chúng do sự nổi bật của nền kinh tế đó mà còn nêu bật tất cả những khó khăn xung quanh BRI đối với Trung Quốc và các quốc gia khách hàng của nước này. Nó chắc chắn không còn được coi là “dự án thế kỷ”, dù ở Bắc Kinh hay ở nơi nào khác. Các động thái chính trị và ngoại giao sẽ tiếp tục duy trì kế hoạch này trong một thời gian. Nhưng BRI có vẻ sẽ bị thu hẹp lại. Điều này chắc chắn sẽ làm hài lòng các nhà quản lý ngân hàng Trung Quốc và Bộ Tài chính Trung Quốc, nhưng sẽ khiến ông Tập phiền lòng.
* Tác giả Milton Ezrati là biên tập viên của The National Interest – một chi nhánh của Trung tâm Nghiên cứu Nguồn Nhân lực tại Đại học Buffalo (SUNY), và là nhà kinh tế trưởng của Vested – công ty truyền thông có trụ sở tại New York. Trước khi gia nhập Vested, ông từng là nhà chiến lược thị trường và nhà kinh tế trưởng cho Lord, Abbett & Co. Ông thường xuyên viết bài cho City Journal và viết blog cho Forbes. Cuốn sách mới nhất của ông có tựa đề “Thirty Tomorrows: The Next Three Decades of Globalization, Demographics, and How We Will Live” (30 mươi năm sau: Ba thập kỷ tiếp theo của toàn cầu hóa, nhân khẩu học, và cách chúng ta sẽ sinh sống).
Overlay3
